De Agniesebuurt wordt de eerste klimaatbestendige wijk van Rotterdam. Dat wil zeggen, de eerste wijk die klaar is voor klimaatverandering: voor enorme hoosbuien en droogte. En dat op een duurzame manier. ROKUS VAN DIJK, die zich als landschapsarchitect bij de Gemeente Rotterdam bezighoudt met de Agniesebuurt, vertelt over het hoe en waarom.
Het is niet zomaar dat de Agniesebuurt is uitgekozen om de eerste klimaatbestendige wijk te worden. Het riool moet vervangen worden in de hele wijk. Dat zou een kwestie kunnen zijn van: riool eruit en erin en alles bij het oude laten. Maar het kan ook de aanleiding zijn om alvast een deel van de stad voor te bereiden op klimaatverandering en duurzamer te maken. Daar heeft Water Sensitive Rotterdam natuurlijk wel haar best voor gedaan.
Ernstige hoosbuien
‘Nu is ons waterafvoersysteem zo ontworpen,’ vertelt Rokus, ‘dat het regenwater grotendeels via het riool wordt afgevoerd. Het belandt op de straten en daken en verdwijnt door de goten het riool in. In het riool wordt dus redelijk schoon regenwater met vuil water vermengd. Dat is zonde, want dat moet je ook weer reinigen.’ Bovendien kan bij ernstige hoosbuien het riool overlopen naar het oppervlaktewater. Dat wil je natuurlijk liever niet. ->
Naarmate de stad steeds verder is betegeld en verhard, is het bovendien moeilijker geworden om het grondwaterpeil op een goed niveau te houden, want veel minder regenwater stroomt de grond in. Daarnaast zijn de verouderde rioolpijpen (uit de jaren ’60 en ’70) in de Agniesebuurt lek, waardoor grondwater weglekt en het op een te laag peil komt. Diverse panden in de Agniesebuurt zijn gebouwd op houten palen die wegrotten als ze droog staan. Het goede grondwaterstand is hard nodig om ze gezond te houden.
Regenwater recyclen
Het idee is dus om de Agniesebuurt voor een deel te onttegelen en meer groen aan te leggen. In de hele wijk worden buurtbewoners aangemoedigd om een geveltuin aan te leggen. De 30 cm vanaf de gevel mag je altijd beplanten. Rokus: ‘Met meer groen en water in de wijk willen we het ook aangenamer maken in de wijk, zodat mensen meer buiten zijn en er meer sociale samenhang ontstaat.’
En daarnaast is het plan om de regenpijpen te ontkoppelen van het riool en het regenwater de grond in te laten stromen, onder het motto: ‘Geen druppel de wijk uit!’ In de toekomst zou het regenwater ook gerecycled kunnen worden en worden toegepast in de wijk voor huishoudelijke doeleinden. Rokus: ‘Bijvoorbeeld, voor de wasmachine of om de wc door te spoelen. Dit zou een hoop drinkwater besparen, dat eigenlijk veel te goede kwaliteit is voor deze activiteiten. En het is ook duurzamer, omdat het wegpompen van het riool en terugpompen van grondwater een mechanisch proces is, dat stroom kost.’ Ook in dat opzicht is het duurzamer om het water in de wijk te houden.
Waterdoorlatende lavastenen
Een belangrijk deel van de ‘bouwstenen’ van deze klimaatbestendige wijk, zie je als bewoner niet. Dit zijn bijvoorbeeld infiltratiekratten onder de grond, die het overtollige regenwater opvangen en gedurende twee, drie dagen mondjesmaat laten wegstromen. Of waterdoorlatende lavastenen onder de grond. Maar boven de grond wordt er wel wat zichtbaar. In het eerste deel van de wijk, dat in 2017 wordt aangepast, de Meester Marrestraat, Vrouw Jannestraat en Roo-Valkstraat, worden de straten opnieuw ingericht, met minder bomen, maar beter geplaatst en ze krijgen meer groenruimte. Met als resultaat dat de straat er straks wel groener uitziet.
Picknicktafels en een ‘free zone’
Daarna wordt de Vijverhofstraat een stuk ingrijpender getransformeerd. Ter hoogte van MONO komt een regentuin, waar zich bij regen een aantal vijvers vormen. Ook komt er voor de Hofbogen een flexibele groenstrook, waar bewoners en medewerkers van de aangrenzende bedrijven overdag aan picknicktafels kunnen lunchen, maar waar je ’s avonds gewoon kunt parkeren. Met ‘free zone’, waar bedrijven een presentatie of borrel kunnen geven. Rokus: ‘We willen op een andere manier met de ruimte omgaan, zodat wonen en werken meer bij elkaar komen. Deze plannen worden samen met de bewoners en bedrijven in de Hofbogen uitgewerkt. De omgeving moet niet “keurig” worden, maar wel fijn om te vertoeven.’
Vervolgens is ZOHO aan de beurt, maar dat moet nog worden uitgewerkt. Hiervoor wordt ook een toekomstbeeld geschetst. ‘Wat leuk is: Havensteder is ook bezig met ontwerpen om de panden 100% hemelwaterproof te maken.’ De hele renovatie en transformatie van de Agniesebuurt duurt tot 2023.
Binnentuinen onder water?
‘Geen druppel de wijk uit’ heeft niet voor iedereen een positieve klank. De binnentuinen van sommige panden in de Agniesebuurt liggen heel laag. Ze zijn in de loop der jaren behoorlijk verzakt. Sommige liggen lager dan het water in de singels, op – 2.40 m NAP. Stijging van het grondwater kan enkele binnentuinen nat maken. Daar waren sommige bewoners tijdens de bewonersavond in december dus niet gerust op. Ook het idee dat de gemeente ze het probleem niet helemaal uit handen wil en kan nemen, maar de bewoners vraagt zelf maatregelen te nemen, vonden ze geen makkelijke boodschap.
Fotografie: Jan de Groen